Εμείς προτείνουμε... 297: Οι αρετές του πολέμου (Ιστορικό μυθιστόρημα)

Ένα μυθιστόρημα για το Μεγαλέξανδρο

Ο Μέγας Αλέξανδρος (356-323 π.Χ.) έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας σε ηλικία δεκαεννέα ετών. Έδωσε τις μεγαλύτερες μάχες του και κατέκτησε την πανίσχυρη περσική αυτοκρατορία προτού συμπληρώσει τα είκοσι πέντε του χρόνια. Πέθανε σε ηλικία τριάντα τριών ετών, χωρίς να ηττηθεί ποτέ. Η φήμη του ως εξαίρετου πολεμιστή και αρχηγού δεν έχει ανάλογο στα ιστορικά χρονικά.

Στο βιβλίο αυτό, ο ίδιος ο Αλέξανδρος, σε μια προσπάθεια να βρει "κάποιον που να μπορεί να ακούει χωρίς να κρίνει και που να κρατάει το στόμα του κλειστό", αφηγείται την ιστορία του: "Πάντα ήμουν στρατιώτης. Δε γνώρισα άλλη ζωή. Από παιδί ακόμη ανταποκρίθηκα στο κάλεσμα των όπλων. Δεν πόθησα τίποτε άλλο...". Αυτή λοιπόν είναι η αρχή. Μόνο η αρχή... Το πορτρέτο του μεγαλύτερου στρατηλάτη όλων των εποχών, του ανθρώπου που ήταν ικανός για τα μεγαλύτερα επιτεύγματα και τα μεγαλύτερα σφάλματα, σχηματίζεται μπροστά στα μάτια του αναγνώστη φωτισμένο από ένα καινούργιο φως.

Οι "αρετές του πολέμου" συνδυάζουν τον εξομολογητικό τόνο του προσωπικού ημερολογίου με την κοφτή γραφή των πολεμικών ανακοινωθέντων. Ο Στίβεν Πρέσσφιλντ ζωντανεύει με μοναδικό τρόπο ένα θρυλικό ήρωα που μπορούσε να είναι τολμηρός και ευαίσθητος, παθιασμένος και αφοσιωμένος, αλλά συγχρόνως ανάλγητος και απρόβλεπτος. Επιπλέον, περιγράφοντας αριστοτεχνικά τις συγκρούσεις και αποκαλύπτοντας τις τακτικές των αντιπάλων, ξαναζωντανεύει την αιματηρή ατμόσφαιρα των πεδίων των μαχών, φέρνοντας μπροστά στα μάτια μας ανάγλυφα μια ηρωική όσο και άγρια εποχή.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ (Από το βιβλίο)

Αυτό που ακολουθεί είναι μυθιστορία, όχι ιστορία. Σκηνές και χαρακτήρες έχουν επινοηθεί, συγγραφική αδεία. Τα λόγια που βγαίνουν από το στόμα των ιστορικών προσώπων είναι όλα προϊόν της φαντασίας του συγγραφέως. Μολονότι τίποτε σ' αυτή την ιστορία δεν είναι αντίθετο προς το πνεύμα της ζωής του Αλέξανδρου όπως την κατανόησα εγώ, έχω μεταθέσει ορισμένα ιστορικά γεγονότα για το ενδιαφέρον του θέματος και την πλοκή της ιστορίας. Το λόγο τον οποίο εκφώνησε ο Αλέξανδρος στην Ώπη, όπως αναφέρει ο Αρριανός, τον έκανα πανηγυρικό για το Φίλιππο. Έχω τον Παρμενίωνα στα Εκβάτανα όταν ο Κούρτιος μας λέει ότι ήταν ακόμη στην Περσέπολη. Η δημηγορία που ο Αλέξανδρος εκφωνεί εδώ στον Υδάσπη ποταμό» στην πραγματικότητα έλαβε χώρα στον Ύφαση, ενώ το αίτημα των ανδρών του για επιστροφή στην πατρίδα, που σύμφωνα με τον Αρριανό του μετέφερε ο Κοίνος στον Ύφαση, το μεταθέτω επίσης στον πρώτο ποταμό. Κάνω αυτή την επισήμανση έτσι, ώστε ο ενημερωμένος αναγνώστης να μην πιστέψει ότι τα γεγονότα μπερδεύτηκαν από μόνα τους.

Καί τοίνυν τούτων τών εθνών ήρξεν ούτε
αυτώ όμογλώττων όντων ούτε αλλήλοις, καί
όμως εδυνάσθη αφικέσθαι μέν επί τοσαύτην
γήν τώ αφ' εαυτού φόβω, ώστε καταπλήξαι
πάντας καί μηδένα επιχειρείν αυτώ.

ΞΕΝΟΦΩΝ
«Κύρου παιδεία»

Έγινε κύριος λοιπόν τούτων των εθνών» μολονότι δεν μιλούσαν την ίδια γλώσσα με αυτόν ούτε μεταξύ των, και μπόρεσε μόλα ταύτα να εξαπλώσει την εξουσία του σε τόσο απέραντη έκταση με το φόβο που ενέπνεε, και έκανε όλους να τα χάνουν, και κανείς να μη επιχειρή να αντισταθή σ' αυτόν. (Μετ. Στ. Τζουμελέα, εκδόσεις Ζαχαρόπουλος.)

Βιβλίο πρώτο

Η ΟΡΜΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ

1

Ένας στρατιώτης

ΠΑΝΤΑ ΗΜΟΥΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ. Δε γνώρισα άλλη ζωή. Από παιδί ακόμα ανταποκρίθηκα στο κάλεσμα των όπλων. Δεν πόθησα τίποτε άλλο.

Γνώρισα ερωμένες, γόνους αρχόντων, συμμετείχα σε αγώνες και έκανα διάφορες τρέλες όταν βρισκόμουν σε κατάσταση μέθης. Κατέστρεψα αυτοκρατορίες, υποδούλωσα ηπείρους, ανακηρύχτηκα αθάνατος ενώπιον θεών και ανθρώπων. Αλλά πάντα ήμουν ένας στρατιώτης.

Από παιδί ακόμα, το έσκαγα από τον παιδαγωγό μου για να αναζητήσω τη συντροφιά των αντρών στους στρατώνες. Το πεδίο των ασκήσεων και ο στάβλος, η μυρωδιά του δέρματος και του ιδρώτα μού ταιριάζουν απόλυτα. Το ξύσιμο του ακονιού στο σίδερο είναι για μένα ό,τι η μουσική για τους ποιητές. Έτσι ήταν πάντα. Δε θυμάμαι να υπήρξε εποχή που να ήταν αλλιώς.

Θα σκεφτεί κανείς ότι όλα όσα έμαθα οφείλονται στις εκστρατείες και στην πείρα που αποκόμισα από αυτές. Όμως δηλώνω ευθαρσώς: όλα όσα ξέρω, τα γνωρίζω από τα δεκατρία μου και, για να πούμε την αλήθεια, από τα δέκα, κι ακόμα πιο μικρός. Τίποτε δεν έμαθα ως έμπειρος διοικητής που να μην το ήξερα από παιδί.

Όταν ήμουν μικρός, καταλάβαινα ενστικτωδώς το έδαφος, την πορεία, την περίσταση και τα στοιχεία της φύσης. Ήξερα πώς να διαβώ έναν ποταμό και να προβώ στην εξερεύνηση του εδάφους. Πόσες μονάδες με αυτή τη σύνθεση μπορούσαν να διασχίσουν τη μια ή την άλλη απόσταση, πόσο γρήγορα, με πόσο βάρος στην πλάτη, σε ποια κατάσταση θα έφταναν για να πολεμήσουν. Οι στρατιωτικοί σχεδιασμοί ήταν κάτι σαν δεύτερη φύση για μένα. Απλώς κοιτούσα και όλα ήταν ξεκάθαρα. Ο πατέρας μου ήταν ο μεγαλύτερος στρατιώτης της εποχής του, ίσως ο μεγαλύτερος που υπήρξε ποτέ. Κι όμως, όταν ήμουν μικρός του είπα ότι θα τον ξεπερνούσα. Στα είκοσι τρία, το είχα καταφέρει.

Όταν ήμουν μικρός ζήλευα τον πατέρα μου, φοβόμουν ότι η δόξα του θα ήταν τόσο μεγάλη ώστε δε θα έμενε τίποτε για μένα. Στην πραγματικότητα, δε φοβήθηκα ποτέ τίποτε, εκτός από την κακοτυχία που ίσως με εμπόδιζε να εκπληρώσω το πεπρωμένο μου.

Ο στρατός που είχα το προνόμιο να διοικώ ήταν ανίκητος στην Ευρώπη και στην Ασία. Ένωσε τις πόλεις της Ελλάδας και τα νησιά του Αιγαίου. Ελευθέρωσε από τον περσικό ζυγό τις ελληνικές πόλεις της Ιωνίας και της Αιολίας. Υποδούλωσε την Αρμενία, την Καππαδοκία, τη Μικρή και τη Μεγάλη Φρυγία, την Παφλαγονία, την Καρία, τη Λυδία, την Πισιδία, τη Λυκία, την Παμφυλία, ολόκληρη τη Μεσοποταμία και την Κιλικία. Τα μεγαλύτερα οχυρά της Φοινίκης -Βύβλος, Σιδών, Τύρος (και η πόλη των Φιλισταίων, Γάζα)- είχαν πέσει πριν από αυτές. Νίκησε την κεντρική αυτοκρατορία της Περσίας -την Αίγυπτο και την εγγύς Αραβία, τη Μεσοποταμία, τη Βαβυλωνία, τη Μηδία, τη Σουσιανή, την άγρια γη της ίδιας της Περσίας- και τις ανατολικές επαρχίες της Υρκανίας, της Αρίας, της Παρθίας, της Βακτριανής, της Ταπυρίας, της Δραγγιανής, της Αραχωσίας και της Σογδιανής. Διέσχισε τον Ινδό και εισήλθε στην Ινδία. Δεν ηττήθηκε ποτέ.

Αυτή η στρατιωτική δύναμη ήταν αξεπέραστη όχι για τους αριθμούς της, αν και σε κάθε εκστρατεία έμπαινε στο πεδίο της μάχης καλύτερα οργανωμένη και επανδρωμένη, ούτε για τη λαμπρή στρατηγική ή τις τακτικές της, μολονότι δεν ήταν ασήμαντες, ούτε για την ικανότητα της επιμελητείας της, χωρίς την οποία κανένας στρατός δεν μπορεί να επιβιώσει στο πεδίο της μάχης, πόσο μάλλον να νικήσει. Ο στρατός αυτός πέτυχε χάρη στις πολεμικές ικανότητες των αντρών του και κυρίως λόγω του ιδιαίτερου χαρακτηριστικού του, που εκφράζεται με τη λέξη δύναμη, τη θέληση να πολεμήσει. Κανείς στρατηγός της ίδιας ή άλλης ηλικίας δεν ευνοήθηκε τόσο πολύ από την τύχη όπως εγώ - να διοικήσει, δηλαδή, άντρες με τέτοιο πολεμικό πνεύμα, με ανεξάντλητο θάρρος, αφοσιωμένους στους διοικητές τους και στο καθήκον τους.

Τώρα όμως έγινε αυτό που φοβόμουν. Οι άντρες κουράστηκαν από τις κατακτήσεις. Έφτασαν μέχρι την όχθη αυτού του ποταμού της Ινδίας και δε λαχταρούν να τον περάσουν. Πιστεύουν ότι έχουν έρθει πολύ μακριά. Φτάνει πια. Θέλουν να γυρίσουν στην πατρίδα.

Για πρώτη φορά από τότε που ανέλαβα την αρχηγία, θεώρησα απαραίτητο να συστήσω μια μονάδα Ατάκτων -Δυσαρεστημένων- και να τους αποσπάσω από τις κεντρικές μεραρχίες του σώματος. Αυτοί οι άντρες δεν είναι λιποτάκτες ούτε κοινοί εγκληματίες. Είναι εκλεκτά στρατεύματα, παρασημοφορεμένοι παλαίμαχοι, πολλοί από αυτούς εκπαιδευμένοι από τον πατέρα μου και το μεγάλο στρατηγό του Παρμενίωνα. Αλλά είναι τόσο δυσαρεστημένοι από λόγια και πράξεις που έκανα ή παρέλειψα να κάνω, ώστε στην παράταξη μάχης τους τοποθετώ μόνο ανάμεσα σε μονάδες απόλυτα αφοσιωμένες, για να μην κάνουν κάποια λάθος κίνηση τη μοιραία στιγμή. Σήμερα αναγκάστηκα να θανατώσω πέντε αξιωματικούς, όλοι από τη Μακεδονία, των οποίων οι οικογένειες μου είναι ιδιαίτερα αγαπητές, επειδή δεν έσπευσαν να εκτελέσουν μια διαταγή. Δε μου αρέσει διόλου αυτό, όχι μόνο για τη βαρβαρότητα του μέτρου, αλλά επειδή δείχνει έλλειψη φαντασίας από μέρους μου. Πρέπει να διοικώ, λοιπόν, με τον τρόμο και τον καταναγκασμό από δω και μπρος; Εκεί κατάντησε η ιδιοφυΐα μου;

Όταν ήμουν δεκαέξι χρόνων και κάλπαζα για πρώτη φορά επικεφαλής της δικής μου ίλης, ήμουν τόσο συγκλονισμένος που δεν μπορούσα να σταματήσω τα δάκρυά μου. Ο υπασπιστής μου θορυβήθηκε και θέλησε να μάθει τι ήταν αυτό που με είχε ενοχλήσει. Αλλά οι ιππείς στις ίλες κατάλαβαν. Είχα συγκινηθεί από τη θέα τους, από την εξαιρετική τους τάξη, από τις ουλές και τη σιωπή τους, από τα αργασμένα από τα στοιχεία της φύσης πρόσωπά τους. Όταν οι άντρες είδαν την κατάσταση μου, ανταπέδωσαν την αγάπη μου, διότι ήξεραν ότι θα έδινα και τη ζωή μου γι' αυτούς. Στη στρατηγική και στις τακτικές, ακόμα και στην ανδρεία, άλλοι αρχηγοί μπορεί να είναι ίσοι με μένα. Αλλά σ' αυτό κανείς δε με ξεπερνά, δηλαδή στο μέγεθος της αγάπης που νιώθω για τους συμπολεμιστές μου. Αγαπώ ακόμα κι αυτούς που αυτοαποκαλούνται εχθροί μου. Μόνο την κακία και την πονηρία απεχθάνομαι. Αλλά τον εχθρό που στέκεται με γενναιότητα απέναντι μου, αυτόν τον αγκαλιάζω με αγάπη, σαν αδελφό.

Όσοι δεν καταλαβαίνουν τον πόλεμο, πιστεύουν ότι πρόκειται για έναν αγώνα μεταξύ στρατών, φίλου εναντίον εχθρού. Όχι. Μάλλον ο φίλος και ο εχθρός μονομαχούν σαν ένας εναντίον ενός αόρατου ανταγωνιστή, που το όνομά του είναι Φόβος, και πασχίζουν, έστω και εναγκαλισμένοι το θάνατο, να φτάσουν στο ανώτατο όριο των δυνάμεων τους όπου τους περιμένει η τιμή.

Αυτό που καθοδηγεί το στρατιώτη είναι η καρδιά, η ψυχή και η δύναμη, η θέληση να πολεμήσει. Τίποτε άλλο δε μετράει στον πόλεμο. Ούτε τα όπλα ή οι τακτικές ούτε η φιλοσοφία ή ο πατριωτισμός, ούτε ο φόβος του ίδιου του Θεού. Μόνο η αγάπη για δόξα, επιτακτική ανάγκη, έμφυτη στο αίμα των θνητών, που δεν ξεριζώνεται με τίποτε στον άντρα, όπως στο λύκο ή στο λιοντάρι, και που χωρίς αυτή θα ήμαστε ένα μηδενικό.

Κοίτα εκεί, Ιτάνη. Κάπου πέρα από τον ποταμό βρίσκεται η Ακτή του Ωκεανού: η Εσχατιά της Γης. Πόσο απέχει άραγε; Είναι μετά το Γάγγη; Πέρα από τα Αιώνια Χιόνια; Το νιώθω. Με καλεί. Εκεί πρέπει να σταθώ, εκεί όπου κανείς μονάρχης δεν πάτησε το πόδι του πριν από εμένα. Εκεί πρέπει να στήσω το λέοντα, το έμβλημα της Μακεδονίας. Μέχρι τότε δε θα γνωρίσει αναπαμό η καρδιά μου ούτε θα απαλλάξω από κάθε υποχρέωση το στρατό μου.

Γι' αυτό σε κάλεσα εδώ, νεαρέ μου φίλε. Τις ημέρες, μπορώ να αντιμετωπίσω την κατάσταση, επειδή ξέρω ότι τα βλέμματα των αντρών είναι καρφωμένα επάνω μου. Αλλά τις νύχτες, η κρίση του στρατού με συντρίβει.

Θέλω να ξαλαφρώσω. Πρέπει να βάλω σε μια τάξη τις σκέψεις μου. Πρέπει να βρω μια απάντηση για την αποξένωση του στρατού.

Χρειάζομαι κάποιον στον οποίο να μπορώ να μιλήσω, κάποιον που δεν έχει σχέση με τη διοίκηση, που μπορεί να ακούει χωρίς να κρίνει και να κρατάει το στόμα του κλειστό. Είσαι ο μικρός αδελφός της γυναίκας μου, της Ρωξάνης, και συνεπώς κάτω από τη δική μου προστασία. Κανείς άλλος δεν μπορεί να γίνει μέντοράς σου, σε κανέναν άλλο δεν μπορείς να μεταφέρεις αυτή την ιστορία. Αυτοί είναι οι λόγοι που σε εμπιστεύομαι. Επιπλέον ,αναγνωρίζω σε σένα (διότι σε παρακολουθώ στενά από τότε που ήρθες στην υπηρεσία μου, στη Σογδιανή) μια έμφυτη διοικητική ικανότητα και στρατιωτικά χαρίσματα που καμία εκπαίδευση δεν μπορεί να σου δώσει. Είσαι δεκαοκτώ ετών και σε λίγο θα πάρεις το βαθμό σου. Όταν περάσουμε τον ποταμό, θα οδηγήσεις άντρες στη μάχη για πρώτη φορά. Ο ρόλος μου είναι να σε διδάξω, διότι, παρόλο που είσαι βασιλόπουλο στη χώρα σου, εδώ είσαι μόνο ένας βασιλικός παις, ένας μαθητής της σχολής Πολέμου που είναι η σκηνή μου.

Θα μείνεις να ακούσεις την ιστορία μου; Δε θα σε αναγκάσω, διότι όλα όσα θα σου εμπιστευθώ στην προσπάθειά μου να ανακατατάξω τις προτεραιότητές μου μπορεί να σε βάλουν σε κίνδυνο. Όχι όσο ζω, αλλά αργότερα, καθώς αυτοί που θα με διαδεχθούν θα προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν τη μαρτυρία σου για δικούς τους σκοπούς.

Θα υπηρετήσεις το βασιλιά και συγγενή σου; Πες «ναι» και θα έρχεσαι σε μένα κάθε βράδυ αυτή την ώρα ή σε κάποια ανάπαυλα, αρκεί να έχω λίγο χρόνο. Δε χρειάζεται να μιλάς, μόνο να ακούς, παρόλο που μπορεί να σε χρησιμοποιήσω, αν χρειαστεί, για εμπιστευτικά και εχέμυθα θελήματα. Πες «όχι» και θα σε απαλλάξω αμέσως, χωρίς να σου κρατήσω κακία.

Είπες ότι θεωρείς τιμή σου να με υπηρετήσεις;

Πολύ καλά, νεαρέ μου φίλε.

Κάθισε λοιπόν. Ας αρχίσουμε...

Τίτλος πρωτοτύπου: Alexander - The Virtues of War
Συγγραφέας: Steven Pressfield
Μετάφραση: Βασιλική Κοκκίνου
Εκδόσεις: Πατάκη, 2004
Σελίδες: 512
ISBN: 960-16-1389-7
Τιμή: € 20,38

Επιμέλεια παρουσίασης: adamsjim

ΕΚΔΟΘΗΚΕ ΝΕΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ
ΜΙΚΡΟΥ ΚΑΟΥ-ΜΠΟΫ!

Εσύ, το απέκτησες;