Τα γουέστερν που αγαπήσαμε 1 - Η αιχμάλωτος της ερήμου (The searchers)

1956, Η.Π.Α., 120΄ - Σκηνοθεσία: John Ford - Ηθοποιοί: John Wayne, Jeffrey Hunter, Vera Miles, Ward Bond, Natalie Wood κ.α.

Τέξας 1868. Τρία χρόνια μετά την λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, ο Ίθαν Έντουαρντς φορώντας μια ξεθωριασμένη στολή Νοτίου αξιωματικού επιστρέφει στο οικογενειακό του ράντσο. Ανταλλάσσει μια ψυχρή χειραψία με τον αδελφό του, αγκαλιάζει τ’ ανίψια του και φιλάει στο μέτωπο την νύφη του, την Μάρθα. Την Μάρθα που κλείνει τα μάτια καθώς νιώθει τα χείλη του να την ακουμπάνε. Στο βραδινό τραπέζι κάθεται κι ο Μάρτιν. Τον είχε περιμαζέψει ο Ίθαν όταν ήταν βρέφος, αλλά λόγω της ινδιάνικης καταγωγής του –είναι κατά το 1/8 Τσερόκυ– αντιμετωπίζει την εχθρότητα του Ίθαν. Η χαρούμενη βαβούρα που δημιουργούν τα παιδιά δεν καλύπτει την καχυποψία που επικρατεί ανάμεσα στα δυο αδέρφια, ούτε τα αμοιβαία θερμά αισθήματα του Ίθαν και της Μάρθας. Αλλά ούτε και το μυστήριο σχετικά με το παρελθόν του νεοαφιχθέντος.
Το πρωί της επομένης μια ομάδα Ρέιντζερ καταφτάνει στο ράντσο των Έντουαρντ. Έχουν πάρει στο κατόπι Ινδιάνους που έκλεψαν κάτι γελάδια. Ο Ίθαν τους ακολουθεί αφήνοντας τον αδελφό του πίσω για να προστατεύει την οικογένειά του. Τα γελάδια βρίσκονται αργότερα σφαγμένα και οι διώκτες συνειδητοποιούν την παγίδα στην οποία πιάστηκαν: το κοπάδι ήταν το δόλωμα για να τους απομακρύνει από τις εστίες τους! Όταν επιστρέφει, ο Ίθαν βρίσκει το σπίτι καμένο, την Μάρθα, τον αδελφό του και τον μικρό τους γιο σφαγμένους και χωρίς σκαλπ, και τα δυο κορίτσια να λείπουν. Από δω ξεκινάει μια οδύσσεια αναζήτησης κι εκδίκησης που θα κρατήσει πέντε χρόνια…


Η ταινία του John Ford δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Θεωρείται το καλύτερο γουέστερν όλων των εποχών –μια πραγματικά μεγάλη αμερικάνικη ταινία. Το 1992 η «Αιχμάλωτος της ερήμου», ψηφίστηκε ως η 5η καλύτερη ταινία όλων των εποχών σε μια διεθνή ψηφοφορία των κριτικών κινηματογράφου για το περιοδικό Sight & Sound. Το 2007 το Αμερικάνικο Ινστιτούτο Κινηματογράφου την τοποθέτησε στη 12η θέση των κορυφαίων ταινιών όλων των εποχών. Επηρέασε μεγάλους σκηνοθέτες, όπως τον D. Lean, τον Scorsese, τον Clint Eastwood, τον Spielberg και δεκάδες άλλους. Και το σπουδαιότερο: Είναι από τις ταινίες που βλέπουμε και ξαναβλέπουμε ακούραστα.


Η δουλειά που έχει κάνει ο Ford κόβει την ανάσα: σκεφθείτε ότι όλη η ερωτική ένταση ανάμεσα στον Ίθαν και την Μάρθα δίνεται με υπαινικτικές κινήσεις και χειρονομίες –οι δυο τους δεν ανταλλάσσουν ούτε λέξη. Το ίδιο και για το παρελθόν του νεοφερμένου: κρίσιμες λεπτομέρειες (π.χ. η αιτία του μίσους για τους Ινδιάνους) δίνονται απλά και χωρίς φανφάρες. Έπειτα είναι κι ο τρόπος που τοποθετεί τον άνθρωπο στις αχανείς ερημιές της Άγριας Δύσης: ο Φορντ σπανίως και κατ’ εξαίρεση χρησιμοποιεί γκρο-πλαν, του αρέσουν τα μακρινά, γενικά. Ο D. Lean είδε και ξανάδε το Searchers πριν γυρίσει τον Λώρενς της Αραβίας, για να μπορέσει να συγκροτήσει τα εξωτερικά πλάνα. Και βέβαια η αποτύπωση της καθημερινότητας. Ο Φορντ διέθετε σπάνια αίσθηση του ρυθμού του καθημερινού βίου και μπορούσε να τον αποτυπώσει με μεγάλη άνεση: το στρώσιμο του τραπεζιού, το παιχνίδι των παιδιών, τα ανοιχτά χέρια της μάνας-Μαντόνας, το κεφάλι του άντρα που γέρνει κουρασμένο…


Ο John Wayne δίνει σαν Ίθαν Έντουαρντς την κορυφαία ερμηνεία της καριέρας του. Τον είχε αγαπήσει τόσο πολύ αυτόν τον ρόλο, ώστε ονόμασε τον γιο του Ίθαν. Κι όμως, δεν είναι ο κλασικός χαρακτήρας του Τζον Γουέιν. Δεν είναι ο αστραφτερός παλικαράς με τις φαρδιές πλάτες, τα αργά λόγια και το γρήγορο τράβηγμα του περιστρόφου. Ο Ίθαν Έντουαρντς είναι ένας σκοτεινός πλάνητας, ένας άνθρωπος των ορίων, χωρίς παρελθόν, χωρίς μέλλον, που δεν μπορεί να χωρέσει σε κανένα κοινωνικό σύνολο, ούτε των πιονέρων, ούτε των Ινδιάνων, ούτε των Μεξικανών, κι ας τους ξέρει όλους από την καλή και την ανάποδη. Είναι ένας άντρας που η στέρηση και το μίσος έχουν καταπνίξει κάθε αγάπη μέσα του, που τρέφεται από τις εμμονές του και ζει για να εκδικηθεί, να σκοτώνει –χωρίς όρια, χωρίς κανόνες. Ναι, πυροβολεί τους Κομάντσι κι όταν πια η μάχη έχει λήξει κι εκείνοι μαζεύουν τους νεκρούς τους. Και, ναι, σε μια από τις πιο διάσημες σκηνές του έργου, πυροβολεί τον νεκρό Ινδιάνο στα μάτια, γιατί σύμφωνα με τα πιστεύω τους, το πνεύμα του δεν θα μπορέσει να βρει τον Παράδεισο και θα περιπλανιέται αενάως. Σαν τον ίδιο.
Συνεπώς, όσοι κατηγορούν την ταινία –και τον Τζον Φορντ– για τον ρατσισμό του κεντρικού ήρωα, δεν έχουν καταλάβει ότι ο Ίθαν Έντουαρντς ΔΕΝ είναι ήρωας. Δεν είναι πρότυπο συμπεριφοράς. Είναι ένας ερεβώδης αρχάγγελος, ένας σκοτεινός Αχαάβ, που ο δεν έχει θέση στο σύμπαν του Φορντ.
Στην τελική σεκάνς η κάμερα είναι μέσα στο σπίτι των πιονέρων και μας δείχνει την ανοιχτή πόρτα. Η αντίθεση της ολόφωτης ερήμου με το εσωτερικού του σπιτιού δημιουργούν ένα κάδρο μέσα στο κάδρο. Από την πόρτα μπαίνουν στο σπίτι ένα-ένα τα πρόσωπα του έργου. Ο Ίθαν, τελευταίος, κοντοστέκεται έξω. Κάνει να μπει αλλά δεν κουνιέται. Κοιτάζει ακίνητος το εσωτερικό του σπιτιού. Έπειτα γυρίζει, φεύγει και χάνεται στην έρημο…


Trailer της ταινίας μπορείτε να δείτε εδώ:
www.youtube.com/watch?v=4trRbVgvqK8
Μέρος του κειμένου ανήκει στο http://fvasileiou.wordpress.com